Tìm hiểu về khí cụ điện [Bài 1]: Aptomat – Gã bảo vệ thầm lặng cho ngôi nhà

Lời mở đầu

Chào bà con,

Trước khi mình đi sâu vào từng thiết bị điện tử, điện dân dụng, thì mình cần phải biết một chút về mấy cái "khí cụ điện" cái đã. Nghe tên thì có vẻ lạ, nhưng thực ra chúng rất quen thuộc, có mặt trong hầu hết mọi nhà từ nông thôn đến thành thị.

Thế "khí cụ điện" là gì? Hiểu nôm na, nó là những thiết bị giúp chúng ta điều khiển, bảo vệ và giám sát các mạch điện. Hôm nay, mình sẽ nói về một "gã bảo vệ" vô cùng quan trọng, đó là cái Aptomat.

1. Aptomat là gì?

1.1. Định nghĩa

Aptomat, hay còn gọi là cầu dao tự động, là một thiết bị điện có chức năng tự động ngắt mạch điện khi có sự cố quá tải, ngắn mạch, hoặc rò rỉ điện. Nó giống như một "người lính gác cổng", luôn túc trực để bảo vệ hệ thống điện và các thiết bị điện trong nhà.

1.2. Tên gọi

• Tên thường gọi: Aptomat, Át, Cầu dao tự động.
• Tên chuyên ngành: Circuit Breaker (CB).
• Tên gọi khác: Máy cắt không khí.

1.3. Chức năng và ứng dụng

Chức năng chính: Aptomat có hai chức năng chính: bảo vệ quá tải và bảo vệ ngắn mạch.

• Quá tải: Khi bà con cắm quá nhiều thiết bị điện cùng một lúc, dòng điện sẽ tăng đột biến. Lúc này, Aptomat sẽ tự động ngắt mạch để tránh làm hỏng thiết bị và đường dây.
• Ngắn mạch: Khi dây nóng chạm vào dây nguội, dòng điện sẽ tăng lên rất cao trong thời gian cực ngắn. Aptomat sẽ ngắt ngay lập tức để tránh cháy nổ.

Ứng dụng: Aptomat được dùng ở khắp mọi nơi, từ tủ điện tổng của gia đình, đến từng nhánh mạch điện cho máy lạnh, bình nóng lạnh, máy giặt… Nó là thiết bị không thể thiếu để đảm bảo an toàn điện.

Có thiết bị nào thay thế không? Ngày xưa, bà con mình hay dùng cầu chì. Cầu chì cũng có chức năng bảo vệ quá tải, nhưng khi bị đứt thì phải thay dây chì mới, rất bất tiện. Aptomat thì chỉ cần gạt lại là dùng được tiếp, tiện lợi và an toàn hơn hẳn.

2. Phân loại Aptomat

Aptomat có nhiều loại khác nhau, tùy theo chức năng và cấu tạo. Bà con mình có thể tham khảo một số loại phổ biến sau:

• Aptomat tép (MCB - Miniature Circuit Breaker): Loại nhỏ, thường dùng để bảo vệ các mạch điện nhánh, các thiết bị điện riêng lẻ.
• Aptomat khối (MCCB - Moulded Case Circuit Breaker): Loại lớn hơn, dùng để bảo vệ các mạch điện có công suất lớn hơn, thường thấy ở các tủ điện tổng.
• Aptomat chống giật (RCCB - Residual Current Circuit Breaker):** Chức năng chính là chống rò rỉ điện, giúp bảo vệ con người khỏi bị giật điện. Loại này rất quan trọng, đặc biệt là ở những khu vực ẩm ướt như nhà tắm, nhà bếp.
• Aptomat chống quá tải, ngắn mạch và chống giật (RCBO - Residual Current Circuit Breaker with Overcurrent protection): Kết hợp cả hai chức năng của MCB và RCCB, rất tiện lợi và an toàn.

3. Cấu tạo và cơ chế hoạt động của Aptomat

3.1. Cấu tạo

Aptomat được làm từ các bộ phận chính sau:

• Vỏ Aptomat: Thường làm bằng nhựa tổng hợp chịu nhiệt, cách điện tốt, có chức năng bảo vệ các bộ phận bên trong.
• Tiếp điểm: Bộ phận đóng ngắt dòng điện, thường làm bằng hợp kim đồng hoặc bạc để dẫn điện tốt.
• Cơ cấu chuyển động: Giúp đóng ngắt mạch điện một cách cơ học.
• Bộ phận bảo vệ: Có hai loại chính:
• Bộ phận nhiệt (Thermal Trip): Sử dụng thanh lưỡng kim để cảm ứng nhiệt độ. Khi dòng điện quá tải, thanh này sẽ bị uốn cong, đẩy cơ cấu chuyển động để ngắt mạch.
• Bộ phận điện từ (Magnetic Trip): Sử dụng cuộn dây điện từ. Khi có ngắn mạch, từ trường tạo ra sẽ đẩy một lõi sắt, tác động lên cơ cấu ngắt.

3.2. Cơ chế hoạt động

• Trường hợp bình thường: Khi dòng điện ổn định, Aptomat ở trạng thái đóng, cho phép dòng điện chạy qua.
• Trường hợp quá tải: Dòng điện tăng quá mức, làm cho bộ phận nhiệt nóng lên, uốn cong thanh lưỡng kim và ngắt mạch.
• Trường hợp ngắn mạch: Dòng điện tăng đột biến, ngay lập tức tạo ra từ trường mạnh trong cuộn dây điện từ, đẩy lõi sắt và ngắt mạch cực nhanh.
• Trường hợp rò rỉ điện (với Aptomat chống giật): Dòng điện đi vào và đi ra bị chênh lệch, thiết bị sẽ cảm nhận được và ngắt mạch ngay lập tức để bảo vệ con người.

4. Lưu ý khi mua và sử dụng Aptomat

• Chọn đúng Aptomat: Hãy chọn Aptomat có dòng điện định mức phù hợp với công suất của thiết bị. Ví dụ, thiết bị 15A thì nên dùng Aptomat 20A để đảm bảo an toàn.
• Kiểm tra chất lượng: Mua Aptomat của các hãng uy tín, có tem mác rõ ràng.
• Lắp đặt đúng cách: Việc lắp đặt Aptomat đòi hỏi phải có kiến thức chuyên môn. Nếu không chắc chắn, hãy gọi thợ điện để được lắp đặt đúng kỹ thuật.

5. Nhược điểm và cách khắc phục

Mặc dù Aptomat rất tốt, nhưng nó cũng có một vài nhược điểm nhỏ. Ví dụ, nếu mạch điện bị chập chờn, Aptomat có thể ngắt liên tục gây phiền toái. Để khắc phục, bà con cần kiểm tra lại toàn bộ hệ thống dây điện, các mối nối xem có bị lỏng lẻo hay hở không.

Sử dụng Aptomat đúng cách và bảo trì định kỳ là cách tốt nhất để đảm bảo an toàn cho gia đình.

Lời kết

Vậy là bà con đã hiểu sơ bộ về Aptomat – một thiết bị nhỏ nhưng lại có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ ngôi nhà của mình. Đừng nghĩ rằng điện đóm là chuyện của thợ điện, hiểu một chút về nó sẽ giúp mình chủ động hơn trong cuộc sống.

Bà con nếu muốn tìm hiểu sâu hơn về Smart Home, hay muốn lắp đặt hệ thống điện thông minh, hãy liên hệ với tôi để được tư vấn miễn phí. Tôi là Phạm Minh Liêm, chuyên tư vấn, thiết kế, thi công và bảo trì các hệ thống Smart Home như: hệ thống cảnh báo chống trộm, camera an ninh, hệ thống tự động hóa... Bà con có thể liên hệ với tôi qua:

• Điện thoại: 0902633999
• Nhắn tin Messenger: m.me/smarthomeminhliem
• Nhắn tin/Gọi Zalo: zalo.me/0902633999
• Hoặc ghé thăm cửa hàng tại: Ấp Đôi Ma, Xã Gia Thuận, Tỉnh Đồng Tháp.

Hẹn gặp bà con ở bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về một "gã lùn" cũng rất quen thuộc, đó là Cầu chì.